Niemand kan de toekomst voorspellen. Toch vragen de grote maatschappelijke veranderingen om een methodiek om hierop beter te kunnen anticiperen. Haroon Sheikh beschrijft drie boeken die helpen over de toekomst na te denken
Historische analogie voor een bredere blik
Eén van de manieren om de toekomst te verkennen is de historische analogie. Collega-onderzoeker Sjoerd Bakker beschrijft in From Luxury to Necessity hoe de trein, elektriciteit en de auto het dagelijks leven van mensen hebben veranderd en wat dat betekent voor ICT. Een belangrijk inzicht uit het boek is dat de secundaire effecten van technologieën altijd onverwacht zijn: zo creëerde de trein nationale eetrecepten, elektriciteit leidde tot pretparken en de auto veroorzaakte shopping malls, motels, hamburgerketens en drive-in bioscopen. De historische analogie helpt om een bredere blik te hebben op de impact van technologieën om ons heen.
From Luxury to Necessity, Sjoerd Bakker, Boom, 2017, €20.
Sciencefiction verruimt het eigen denkkader
De omgekeerde aanpak is fantaseren over alternatieve toekomsten. Sciencefiction kan goed helpen om de eigen denkkaders te verruimen. Een van de interessantste auteurs is Isaac Asimov. In boeken als Foundation (1951) speculeert hij over hoe toekomstige samenlevingen om zullen gaan met ruimtevaart en robots. Asimov bedacht de wetten van de robotica. Die worden nog steeds op het MIT door onderzoekers gebruikt voor het programmeren van ethische robots en zijn relevant voor discussies over AI en automatische wapensystemen. Nadenken over alternatieve werelden is ook belangrijk voor mijn werk op het Freedomlab, waar wij naar de toekomst kijken via extreme scenario’s.
Foundation, Isaac Asimov, Bantam, 2004 (heruitgave) , €18,90.
De strijd om de cloud en de interface
Veel Future Studies gaan over nieuwe technologieën en gadgets. Ze zijn trendgevoelig en vaak niet erg origineel. Maar weinig boeken plaatsen grote veranderingen in een overkoepelend kader. Daar slaagt The Stack van Benjamin Bratton wel in. Dit boek is zijn metafoor voor hoe technologie nu een ‘accidentele megastructuur’ creëert die, net als software, uit verschillende lagen bestaat. Wereldwijd is er een strijd gaande om controle over lagen als de cloud, de stad en de interface. The Stack geeft context aan grote bedrijfsovernames, maar ook bijvoorbeeld aan het internetbeleid van China.
The Stack, Benjamin H. Bratton, Mit Press Ltd, 2016, €34,75.
Haroon Sheikh
Bestuurskundige, politicoloog en filosoof Haroon Sheikh is verbonden aan denktank Freedomlab en Dasym, een onafhankelijke, onderzoeksgerichte investeringsmaatschappij.