Zes niet-westerse pacten die we moeten volgen om de wereldorde van 2017 te begrijpen.
Internationale samenwerking is niet meer populair, leren we uit de Brexit en Trumps „America First”. Een golf van antiglobalisering vond ook in de jaren dertig plaats. Toch is er nu iets anders aan de hand, want in andere werelddelen groeien alternatieve economische en politieke blokken rap. Dat zien we niet omdat al onze aandacht uitgaat naar de EU en de NAVO.
1. EaP: Europa’s Eastern Partnership
Vorig jaar stemden wij tegen het associatieverdrag van de EU met Oekraïne. Een aangepast verdrag lijkt er toch te komen. Logisch, want het is onderdeel van een grotere machtsdynamiek in Oost-Europa. Daar worden veranderende wereldverhoudingen acuut gevoeld. Grootmachten als Duitsland, Rusland en Turkije hebben er vaak de dienst uitgemaakt. En de laatste jaren is de Russische grootmacht terug. EaP is een project van de EU dat in 2009 is gelanceerd om sterkere relaties te ontwikkelen met de voormalige Sovjetstaten Armenië, Azerbajdzjan, Georgië, Moldavië, Oekraïne en Wit-Rusland. Via handelsrelaties, reisovereenkomsten en democratisering moet EaP ze dichter bij Europa brengen. Polen was initiatiefnemer en dat is niet toevallig: het is de natuurlijke leider van de regio. Eeuwenlang was het een machtig rijk (het Pools-Litouwens Gemenebest), maar het land is eveneens drie keer van de kaart verdwenen. We moeten de initiatieven van Polen goed in de gaten houden, want het is de graadmeter van Oost-Europa.
2. EEU: Euraziatische Economische Unie
Deze economische unie die Rusland met Kazachstan, Wit-Rusland, Kirgizië en Armenië verbindt, werd op 1/1/2015 gelanceerd. Het blok wordt beschouwd als een manier van Rusland om de grip te vergroten op zwakkere landen in de omgeving. Economisch stelt het niet veel voor naast de EU. Maar daarmee onderschatten we wel het belang van dit project. De Oekraïense opstanden begonnen toen Janoekovitsj de EEU verkoos boven de EU. En het blok expandeert momenteel. Recent zijn er samenwerkingen met Servië en zelfs Thailand opgezet. China heeft laten weten meer industriële clusters met de EEU te willen opzetten. Terwijl het Westen vooralsnog vasthoudt aan sancties tegen Rusland, speculeert de Bertelsmann Foundation al over een andere toekomst. Duitslands grootste denktank onderzocht de voordelen van een handelsovereenkomst tussen EU en EEU, met ‘vrijhandel tussen Lissabon en Vladivostok’. Mocht dat plaatsvinden, dan kan de EEU een brug tussen Europa en Azië worden.
3. SCO: Shanghai Cooperation Organiz.
Dit veiligheidsblok is in 2001 opgericht als NAVO-alternatief. China, Rusland en diverse Centraal-Aziatische staten werken hierbinnen ook samen op het gebied van energie, infrastructuur en handel. De militaire en economische samenwerking tussen China en Rusland nam sterk toe. Andere Aziatische landen hebben een waarnemersstatus in het blok en in 2017 treden naar verwachting India en Pakistan toe. Ook Turkije flirt met de SCO. Toen het recent in conflict met de EU kwam, zei Erdogan dat hij overwoog te stoppen met de EU en naar de SCO over te stappen. Daags erna werd Turkije benoemd tot leider van het energieforum van het blok.
4. CTSS: De Turkic Council
Turkije kijkt niet alleen naar Europa en het Verre Oosten. Istanbul ligt zowel in Europa als in Azië. Het land hoort bij geen van beide, maar vormt een brug tussen de continenten net als het vroegere Ottomaanse Rijk. In 2009 is de Turkse Raad opgericht, een intergouvernementele organisatie met Azerbajdzjan, Kazachstan en Kirgizië. Turkmenistan en Oezbekistan worden mogelijk ook lid. Deze landen delen een geschiedenis als Turkse volkeren, hun talen zijn verwant. Naast culturele banden zijn er ook economische motieven. Turkije heeft een sterke economie met zware industrie, maar weinig energiebronnen. De andere landen van de Raad zijn hier juist rijk in. CTSS is een bouwsteen van een neo-Ottomaans Rijk.
5. RCEP: Regional Comprehensive Economic Partnership
Obama wilde Amerika het centrum maken van de handelsrelaties, via handelsakkoorden met de twee andere grote economische blokken. TTIP moest de VS met Europa over de Atlantische Oceaan verbinden in het grootste handelsblok uit de geschiedenis. Over de Pacifische Oceaan zou TPP Amerika met Latijns-Amerika en Azië (maar niet China) verbinden. Beide akkoorden staan op losse schroeven. En China springt aan beide kanten in dat gat. In Oost-Azië zijn er plannen tot een RCEP, een vrijhandelsakkoord tussen zestien landen in de regio, waaronder ook India, Australië en Japan, maar zonder de VS. Nadat Trump aankondigde zich uit TPP-onderhandelingen te zullen terugtrekken, hebben landen in Zuid-Amerika laten weten dat zij zich ook bij RCEP willen aansluiten.
6. OBOR: One Belt, One Road
Terwijl China met RCEP het initiatief van de VS in het oosten overneemt, richt het zich met OBOR de andere kant op. Via een maritieme route en een landweg wil China de oude Zijderoute nieuw leven inblazen door projecten van Centraal-Azië tot het Midden-Oosten en Europa. Een project dat historisch alleen te vergelijken valt met het Marshallplan na WOII. Met spoorwegen, pijplijnen, glasvezel en havens geeft het een economische impuls aan de regio ten westen van China. Van de Pakistaanse haven Gwadar en de Griekse haven Piraeus tot wegen in Kirgizië; wekelijks wordt nieuwe infrastructuur op de Euraziatische vlakte aangekondigd. Vorig jaar voegde China daar ruimtetechnologie aan toe. Wereldwijd wordt het Amerikaanse GPS gebruikt voor navigatie. Europa ontwikkelt haar eigen variant, Galilei, Rusland werkt aan Glonass en China aan Beidou. Landen langs de OBOR zullen in 2018 toegang krijgen tot deze Chinese technologie.
Terwijl onze aandacht uitgaat naar westers isolationisme, groeit elders juist de economische en politieke samenwerking. Onder leiding van China, Rusland en Turkije ontwikkelen zich machtige blokken. Die kunnen overlappen en op gespannen voet met elkaar staan, zoals tussen EaP, EEU en CTSS. Maar het zijn hoe dan ook belangrijkere entiteiten. Mochten deze initiatieven aan elkaar verbonden worden en een brug van Europa tot aan China worden gecreëerd, dan ontstaat het grootste handelsblok van de wereld. Als wij in 2017 minder verrast willen worden door globale ontwikkelingen, wordt het tijd dat wij deze initiatieven serieus gaan nemen.