Meteen nadat Trump de nucleaire deal met Iran verscheurde, liepen de spanningen in het Midden-Oosten hoog op. Israël bombardeerde Iraanse doelen in Syrië; Amerika opende zijn controversiële ambassade in Jeruzalem; Israël reageerde hard op Palestijnse protesten, wat leidde tot een wereldwijde veroordeling.
Daarnaast dreigde Saoedi-Arabië richting Iran: mochten jullie het nucleaire programma weer opstarten, dan zullen wij ook nucleaire wapens bemachtigen. Een nieuw rapport van SIPRI, het instituut dat jaarlijks militaire uitgaven in kaart brengt, laat zien dat Saoedi-Arabië vorig jaar Rusland voorbijgestreefd is. Het land staat nu wereldwijd op de derde plaats. (Omdat Saoedi-Arabiës uitgaven met ruim 9 procent stegen, maar ook omdat die van Rusland met 20 procent daalden).
Sinds vorige week is de kans op escalatie tussen Iran en Israël en/of tussen Iran en Saoedi-Arabië dus aanzienlijk gegroeid.
Trumps beslissing om de Iran-deal te verscheuren, raakt echter meer dan alleen het Midden-Oosten. De trans-Atlantische relaties bijvoorbeeld. Europa blijft vooralsnog achter de Iran-deal staan; verschillende grote Europese bedrijven als Total, Airbus en Siemens zijn inmiddels actief in Iran. Europa vreest dan ook sancties voor deze bedrijven.
Trump kan twee dingen doen. Hij kan zijn Europese partners tegemoetkomen door uitzonderingen toe te staan. In dat geval ondermijnt hij het bedoelde effect van zijn sancties, dus ligt zo’n beslissing niet voor de hand. Hij kan de sancties ook voor Europese bedrijven laten gelden. Dat ligt meer in de lijn der verwachting. Daardoor zal Europa opnieuw botsen met de VS, terwijl een eerdere ruzie over handelstarieven die relatie al op scherp heeft gezet.
Verder naar het oosten werkt Trumps beslissing ook door. De nucleaire deal had Iran dichter bij het Westen moeten trekken en daarom is Rusland er nooit voorstander van geweest. Nu wordt Iran terug in de armen van Rusland gedwongen. In de afgelopen jaren is Rusland een machtige speler in het Midden-Oosten geworden; met een geïsoleerd Iran is het verzekerd van een bondgenoot in de regio.
De sancties zullen ook effect hebben op Irans afzetmarkten. Ondanks onderlinge meningsverschillen zullen Europese landen onder Amerikaanse druk hun import van olie uit Iran afbouwen. China en India zullen niet onder die druk zwichten; zij zullen juist van de kans gebruik maken om meer olie te bemachtigen.
De grootste uitdaging voor Amerika komt echter uit een andere hoek. In geopolitiek draait veel om timing. Maar zelfs een supermacht als Amerika kan niet gelijktijdig diverse conflicten aan. Daar lijkt Noord-Korea nu al gebruik van te maken. Over een paar weken staat een historische ontmoeting tussen Trump en Kim gepland. Dat gesprek kwam mede tot stand omdat Trump bereid leek het conflict militair te laten escaleren. Met de nieuwe onrust in het Midden-Oosten is dat onwaarschijnlijk geworden. Noord-Korea is dan ook net uit onderhandelingen met Zuid-Korea gestapt. Het stelt zelfs publiekelijk vraagtekens bij de geplande top met Amerika. Hoe dan ook, het zal nu harder de onderhandelingen met Amerika ingaan.
Ondertussen lijkt China het initiatief te hebben genomen in deze onderhandelingen – voor de tweede keer in twee maanden is de Noord-Koreaanse leider Kim Jung-un op bezoek geweest bij de Chinese president.
Een ander groot conflict staat ook weer op de agenda. Een commissie van de Amerikaanse Senaat heeft net geconcludeerd dat Rusland inderdaad heeft geprobeerd de Amerikaanse verkiezingen te beïnvloeden. Verdere sancties liggen dus op tafel.
Timing wordt de komende tijd het probleem voor Amerika. Een op een heeft het land de overhand in al deze conflicten. Maar het kan niet tegelijkertijd geloofwaardig druk uitoefenen op alle partijen. Toen George W. Bush in 2008 helemaal op het Midden-Oosten was gericht, moest hij de Russische invasie van Georgië accepteren. Het doel van Obama’s deal met Iran was om de VS eindelijk uit het Midden-Oosten te halen, zodat het zich op andere tonelen kon richten. Nu dat niet meer doorgaat, wordt de geloofwaardigheid van Amerika’s pressie elders aangetast. Amerika’s rivalen zullen daar graag gebruik van maken. De vraag is alleen: wie test als eerste of Trump bluft?