De positie van Europa in de wereld is met verschuivende machtsblokken en geopolitieke spanningen niet langer vanzelfsprekend. De Brexit en de verkiezing van Trump bemoeilijken de verwantschap met de Atlantische wereld en er is onrust aan de grenzen door de dreiging van Rusland, Turkije, en de oorlog in Syrië. Wat betekent dat voor de plek van Europa?
Na jaren crisis klinkt het vreemd: Europa als supermacht. Toch is het een mogelijkheid. Als meest Amerikagezinde land van Europa trok Engeland het continent altijd naar de Atlantische wereld, maar de Brexit verandert dat. De verkiezing van Trump creëert nog meer afstand. Combineer dat met spanning aan de grenzen (Rusland, Turkije, Syrië) en Europa als onafhankelijke macht wordt begrijpelijk.
Europa heeft sterke banden met de VS, maar onder leiding van Duitsland kijkt het ook steeds meer oostwaarts. China creëert een groot handelsnetwerk langs de oude Zijderoute in Eurazië met spoorlijnen en havens, de ‘One Belt, One Road’. De wereld van Trump biedt ruimte aan China en Europa: China is nu de wereldwijde kampioen van economische openheid en Merkel is plots de vaandeldrager van politieke openheid. Grootmacht Europa dus, tussen Amerika en China.
Dat is echter niet vanzelfsprekend. Machiavelli riep in de zestiende eeuw Italianen op om zich te verenigen, anders zouden zij door grote landen gedomineerd worden. Het was de tijd dat ‘stadstaten’ als Venetië, Florence en ook Amsterdam de dienst uitmaakten. In de tijd van natiestaten delfden die het onderspit tegen Engeland, Frankrijk en Duitsland.
We zijn nu in het tijdperk van de continentale politiek beland. De VS, China, Rusland, India en Brazilië zijn landen met de omvang van continenten. Vergelijk onze Dam eerst met Londen’s Trafalgar Square en daarna met Het Plein van de Hemelse Vrede in Beijing en het Paleisplein van Sint Petersburg en de nieuwe ruimtelijke dimensie wordt duidelijk. Internetbedrijven met honderden miljoenen gebruikers in hun thuismarkt en steden zo groot als landen horen bij dit tijdperk.
Europa moet haar diversiteit behouden, maar als het op kritische gebieden als veiligheid, energie en innovatie collectief beleid voert, kan het meespelen in het continentale tijdperk. Als natiestaten echter allemaal hun eigen weg gaan, zullen zij net als Machiavelli’s stadstaten door grotere machten gedomineerd worden.