Moderniteit

Vijf jaar geleden begon de Arabische Lente. Inmiddels staan Syrië, Irak en Libië in brand. Tunesië en Egypte wankelen. Europa is bang voor vluchtelingen en terreuraanslagen. En toch is die Arabische Lente iets positiefs, zegt politicoloog en filosoof Haroon Sheikh.

Bob van Huët 01-02-16, 15:25 Laatste update: 18:23
Kijkend naar het dagelijkse nieuws zullen weinig mensen het met u eens zijn dat de Arabische Lente ook maar iets goeds in gang heeft gezet.
Los van de bestuurlij­ke problemen in al die Arabische landen zoeken de grote spelers nu de grenzen van hun invloeds­sfe­ren op

Haroon Sheikh
,,Dat snap ik. Toen het begon waren er ook niet-realistische en overspannen verwachtingen in het Westen. Wat in Tunesië begon en daarna oversloeg naar de rest van de Arabische wereld hebben we meteen vergeleken met hoe Oost-Europa zich losmaakte van het communisme, in 1989. Dit ligt gecompliceerder om tal van redenen. Noem alleen al het regionaal krachtenspel tussen Iran, Saoedi-Arabië, Iran en ook de Koerden, en de VS die zich langzaam terugtrekt uit de regio. Los van de bestuurlijke problemen in al die Arabische landen zoeken de grote spelers nu de grenzen van hun invloedssferen op, bijvoorbeeld door de oorlog in andere landen te financieren. Ook daarover moeten nu afspraken worden gemaakt. Hoe moeilijk dat is, zie je aan de onderhandelingen over Syrië. En onder dat alles ligt een noodzakelijk democratiseringsproces dat een langere duur heeft. Dit is niet binnen 10 jaar opgelost.”

Maar zelfs Tunesië, lang het hoopvolle voorbeeld op de weg naar Arabische democratie, dreigt nu weer om te vallen.
,,Dat valt wel mee. Ze hebben daar een tijd lang een oppositiepartij aan de macht gehad. Nu is er vooral een lokaal conflict van werkloze jongeren. Er zijn protesten. Maar dat is nu juist de kracht van democratie. Dat daar ruimte voor is. In het vorige systeem bestond dat niet. Protest is ook een teken van betrokkenheid van de burgers. Democratie moet je ook echt oefenen. Kijk naar Portugal en Spanje in de jaren ’70 toen daar de dictatuur viel. Jaren later heeft het leger in Spanje alsnog geprobeerd een staatsgreep te plegen. Deze terugval zie je nu ook in de Arabische landen. Onontkoombaar. Zeker in landen waar het vorige regime heel repressief was, zoals Syrië, Libië en Egypte, zal het extra moeilijk zijn democratische instituten op te bouwen.”

Oefening baart kunst. Maar we moeten wel heel veel geduld hebben, zegt u?
Als een volk de straat opgaat en voor zijn rechten opkomt, is dat als zodanig een positieve ontwikke­ling

,,En realistisch zijn. Vraag je ook eens af: zijn er alternatieven geweest? Het Westen heeft de laatste jaren van alles geprobeerd. De Tunesische president Ben Ali hebben we te laat laten vallen, Egypte hebben we te lang met rust gelaten, in Syrië hebben we oppositiepartijen gesteund, in Libië hebben we Khadaffi actief afgezet. Nu denken we eraan om Assad dan misschien toch te tolereren in Syrië. Echt, we hebben van alles geprobeerd en de uitkomst was niet heel verschillend. Als een volk de straat opgaat en voor zijn rechten opkomt, is dat als zodanig een positieve ontwikkeling. Eerst wordt de middenklasse geactiveerd, de professionals, de juristen, de zakenlieden durven op te staan. Dan komt de massa in beweging. Dat is op zichzelf positief, een proces van politieke ontwikkeling en vooruitgang. Op de lange termijn krijg je nieuwe politieke instituties en meer welvaart in die landen voor meer mensen, en dat is ook in ons belang.”

Lente staat voor een begin, iets dat opkomt en moet groeien. Zo ook in de Arabische wereld?
,,Zeker. Halverwege de 19de eeuw was het niet anders bij ons, in West-Europa. Ook toen gingen de mensen de straat op en waren er revoluties in Duitsland, Frankrijk en Oostenrijk. Er was armoede. Mensen trokken van het arme platteland naar de steden waar ze in krotten leefden. Het communisme kwam op en ook toen had je extremisten en terroristen. Het heeft decennia geduurd voordat dat evolueerde in de politieke partijen en vakbonden zoals we die nu kennen. Maar vergeet niet, ook hier ging dat gepaard met harde repressie, restauratie (de koning kwam terug) en her en der toch democratische openingen.”

Maar toen Europa soortgelijke ontwikkelingen doormaakte, hebben wij onze problemen toch niet geëxporteerd zoals de Arabieren dat nu doen?
,,Nou, we hebben Amerika gesticht. Onze vluchtelingen, dat waren de Italianen die niet aan het werk konden, de Ieren in de 19de eeuw, de Duitse en Nederlandse protestanten en daarvoor de Engelsen. Die hebben we allemaal laten gaan. Later hebben we in fases andere landen gekoloniseerd. Frankrijk nam Algerije in om daar hun eigen overschot aan mensen te plaatsen.”

Je liegt mensen voor als je zegt dat het probleem weg is door simpelweg de grenzen te sluiten en voor Nederland op te komen, zegt u?
Maar de kern is dat de boze burger al veel langer voelt dat hij niet in een systeem leeft dat voor hem zorgt

Haroon Sheikh: ‘Ja, er is hier boosheid om vluchtelingen, azc’s, terrorisme.’ © ANP
,,Ik pleit voor realisme. Niet voor idealisme. Het langetermijnplan namelijk dat de Arabische wereld in beweging is, moeten we realistisch verkopen. We kunnen niet terugdraaien wat er is gebeurd. Dit is een noodzakelijk proces in het Midden-Oosten en dat kunnen we begeleiden. Bijvoorbeeld door rechters te steunen, ambtenaren te scholen, politiemannen te trainen. Dat kunnen we goed. We kunnen helpen op een manier dat die wereld er echt beter uit gaat zien. Als we dat niet doen, lopen we het risico dat het erger wordt. Als we helpen is dat dus in ons eigen belang.”

,,Ja, er is hier boosheid om vluchtelingen, azc’s, terrorisme. Maar de kern is dat de boze burger al veel langer voelt dat hij niet in een systeem leeft dat voor hem zorgt. De machtigen van dit moment gaan hun eigen gang en zijn bezig zichzelf te verrijken. Of ze nou ergens een azc neerzetten of een bankencrisis veroorzaken waarvoor nooit iemand ter verantwoording is geroepen, maar waar de belastingbetaler wel voor opdraait. De politiek is druk met bonnetjes, maar vergeet dat veel mensen in Nederland het moeilijk hebben.”

,,Die boosheid kun je wegnemen met grote projecten die de levenskwaliteit van de burger echt omhoog brengen. Zet technologie in om de levenskwaliteit te vergroten: de zorg te verbeteren, het onderwijs betaalbaar te maken, die molensteen van de hypotheken weg te nemen. Dat is een positief verhaal dat gevestigde partijen kunnen verkopen. Dat vraagt wel van die partijen dat ze durven erkennen dat er fundamenteel iets is mis is met de organisatie van Nederland. Vervolgens kan er ook meer steun zijn voor het Arabische probleem. En dat zou uiteindelijk goed zijn voor onze economie.”