FD: De onrustige Amerikaanse wateren

Amerika is altijd ten diepste bepaald door het water. Het werd gesticht na een tocht over de Atlantische Oceaan in 1620, en veel vroege kolonisten kwamen van zeevarende naties als Engeland en Nederland. Dat creëerde een typisch maritieme cultuur van vrijheid, commercie en individueel initiatief.

Voor pioniers, zoals de Pilgrim Fathers aan boord van de beroemde Mayflower, was de tocht over het water van spirituele betekenis. Zij ontvluchtten de religieuze onderdrukking en de standensamenleving van Europa om in een ‘nieuwe wereld’ een utopie te stichten. In 1630 sprak John Winthrop onderweg op zee zijn beroemde City upon a Hill-preek uit. God had hen uitverkoren om samen een schijnende stad te bouwen voor de ogen van de wereld. We zien hierin al typische kernmerken van de Amerikaanse cultuur: het idee dat land bijzonder is (‘American exceptionalism’) en dat het voorbestemd is om te leiden (‘manifest destiny’).

Aan de Noordoostkust van Amerika stichtten de Puriteinen New England, dat nog steeds gekenmerkt wordt door een sterk geloof in gemeenschapszin, maar ook kennis en vooruitgang. Dat wordt belichaamd in kennisinstituten als Harvard en MIT. Iets zuidelijker stichtten de Nederlanders Nieuw-Amsterdam. Dat Hollandse pragmatisme is nog steeds voelbaar in New York. Het religieuze utopisme van New England vind je hier niet: New York is commercieel, kosmopolitisch en liberaal. Vanaf het begin is de stad divers geweest en kent het, net als Nederland, vrijheid van geloof en expressie.

Twee eeuwen lang verspreidden de kolonisten zich over het Noord-Amerikaanse continent. Maar dat veranderde hun maritieme mentaliteit niet. Amerikanen bleven mobiel en ontwikkelden amper binding met het land. Er zijn wel markante plekken als het Capitool, of Mount Rushmore, maar geen enkele plaats is heilig of een symbool voor de bevolking, zoals Jeruzalem, Rome, Moskou of Mekka dat zijn.

De Amerikaan wordt aangetrokken door een doel dat zich voortdurend verplaatst: de horizon, oftewel the frontier. De historicus Frederick Turner schreef in The Frontier in American History: ‘This quest after the unknown, this yearning “beyond the sky line, where the strange roads go down”, is of the very essence of the backwoods pioneer’. Daarmee verschoof ook het zwaartepunt van de natie: ‘The true point of view in the history of this nation is not the Atlantic coast, it is the Great West.’

In Amerika kregen individualisme en ambitie hierdoor religieuze betekenis. Emerson’s essay Self-Reliance en Longfellow’s gedicht Excelsior behoren tot de mooiste en diepste expressies van die pionierende geest waarbij grenzen steeds worden verlegd.

Digitale frontier

In Californië bereikte de verovering van de frontier haar eindpunt bij de Stille Oceaan. Aan die kust leeft de geest van grenzeloze ambitie ook nu nog het sterkst door: in de verbeelding van Hollywood en in Silicon Valley, waar nu de digitale frontier en de ruimte worden veroverd. Deze unieke plek op aarde – die veel andere landen zonder succes hebben getracht te imiteren – komt voort uit een diepe Amerikaanse traditie. Uit de geest van de utopisten van New England en het ruige individualisme van het binnenland ontstond deze unieke mentaliteit die mensen over de hele wereld beïnvloedt.

Net als de Big Three (GM, Ford en Chrysler) uit Detroit in de twintigste eeuw vormen de bedrijven van Silicon Valley van nu wereldrijken. Als piraten strijden zij tegen landen en hun grenzen. Ze trekken naar het water. Google heeft al patenten aangevraagd om offshore datacenters te bouwen. De Seasteading Institute wil drijvende steden bouwen buiten de jurisdictie van landen. ‘The oceans are the next frontier’, is het motto van de organisatie. Ondernemers als Elon Musk willen Mars koloniseren.

Silicon Valley is zelf ook een plaats van continue migratie. Ruim de helft van de ondernemers komt uit het buitenland: zij onderhouden nauwe banden met China, India, Israël en Mexico. AnnaLee Saxenian, professor op Berkeley, noemt hen daarom ‘de nieuwe Argonauten’: naar de oude Griekse mythe over helden die goud haalden van overzee.

Noordelijk van Silicon Valley ligt een gebied dat ook de wereld wil verbeteren, maar met meer nadruk op ecologie en burgerschap. Aan de ‘Left Coast’ is de moderne ecologische beweging ontstaan en met New York speelde het een centrale rol in de homo-emancipatie, de vredesbeweging en de cultuur van de jaren zestig. Seattle vormt een belangrijke hub van deze counterculture, maar is ook het hoofdkwartier van veel technologiebedrijven. De afgelopen jaren vindt hier een ware constructieboom plaats. Er bestaat in deze regio een onafhankelijkheidsbeweging die Cascadia wil stichten. In 1975 schreef Ernest Callenbach een roman over dit gebied met de naam Ecotopia.

Maar Amerika is meer dan de kusten. Dat werd duidelijk bij de laatste presidentsverkiezingen. We kunnen de opkomst van Trump deels zien als de wraak van het binnenland tegen de vrijhandelsgeest van de kusten. In het noordoosten, rond de grote meren, ligt de traditionele maakindustrie van Amerika in steden als Detroit en Pittsburgh. Ook al is hier een opleving bezig door nieuwe technologieën als autonome voertuigen en 3D-printers, zijn veel banen uit de regio geoutsourcet.

Dit geldt ook voor de Appalachenregio, die ooit werd gekoloniseerd door Schotten, Ieren en Noord-Engelsen. De bewoners van deze achtergestelde regio worden vaak ‘hillbillies’ genoemd en vinden in Donald Trump – die overigens zelf een product is van de rijke Oostkust – hun kampioen. Economisch gaat het ook niet goed met de conservatieve Zuidelijke staten, die al sinds de Burgeroorlog om de macht strijden met de noordelijke ‘Yankees’.

President Trump zoekt de confrontatie met de Latino’s, maar zij zitten juist in twee regio’s die nu uiterst dynamisch zijn en over hun grenzen heen kijken.

Florida en ‘Mexamerica’

De eerste is het Caraïbische Florida, een hub voor ruimtevaart en vooral toerisme. Acht van de twintig toppretparken in Noord-Amerika en de grootste cruiseschip-operators zitten in deze staat. Klimaat, geografie en cultuur bepalen het Caraïbische Amerika. Cuba, niet ver gelegen van de monding van de Mississippi bij New Orleans, is altijd van strategisch belang geweest voor Amerika. De VS werd pas een globale zeemacht nadat het Spanje in 1898 van het eiland had verdreven, en het spannendste moment van de Koude Oorlog betrof Cuba. Nu het land langzaam aan het openen is, zal Florida het voortouw nemen in de economische integratie van het Caraïbisch gebied.

In het Zuidwesten ligt de andere dynamische Amerikaanse regio. Namen als Los Angeles, Las Vegas, Nevada en Texas klinken voor ons Amerikaans maar het zijn natuurlijk Spaanse namen. Dit gebied werd pas in de negentiende eeuw op Mexico veroverd. Inmiddels staan voorstanders van een muur tegenover Mexicanen die een ‘reconquista’ willen. Er is echter iets interessanter aan de hand: een gemengde cultuur die over beide kanten van de Rio Grande reikt.

Exemplarisch zijn het Mexicaanse Juárez en het Amerikaanse El Paso, twee steden die functioneren als één geheel, al worden ze formeel gescheiden door de grens. Mexicaanse arbeid in Amerikaanse bouw en outsourcing naar maquiladoras waren al bekend. Maar inmiddels zijn er hele ecosystemen in deze grenszone ontstaan in de auto-industrie, de luchtvaart, media en technologie.

Hispanics maakten in 1960 slechts 3,5% van de Amerikaanse bevolking uit. In 2015 bedroeg het al 17,6% en naar verwachting groeit dit naar 24% in 2065. Hier komt een dynamische regio op die weleens ‘Mexamerica’ wordt genoemd. Vanuit die regio kan een nieuw engagement met Latijns-Amerika en zelfs met Azië ontstaan. Want, na het Atlantische tijdperk van de 20ste eeuw, richt Amerika zich nu op een Pacific Century.

Amerika is nog steeds een relatief jong land. Het kent diverse regio’s met grote onderlinge verschillen. En de verschuiving van het zwaartepunt naar het zuiden en westen is weliswaar een creatief proces, maar het zal gepaard gaan met politieke spanningen met de gebieden in de VS die achterblijven.

Deel van een reeks over de innovatieve krachten en ontwikkelingen in zeven belangrijke kustgebieden: