Als er gewapend conflict met Rusland ontstaat, zal China het land dan steunen? Xi Jinping en Vladimir Poetin presenteerden net voor de Olympische Winterspelen een belangrijke verklaring die daar inzicht in lijkt te geven. Daarin stond dat de banden tussen de twee landen sinds de jaren vijftig niet meer zó goed geweest zijn en dat hun samenwerking geen grenzen kent. Projecten op het gebied van energie werden aangekondigd en vooral belangrijk was dat Rusland China’s beleid ten aanzien van Taiwan onderschrijft, terwijl China steun betuigt aan de kritiek op expansie van de NAVO.
Hebben we hier te maken met een anti-westerse alliantie tussen twee grootmachten?
De geopolitieke realiteit drijft beide landen natuurlijk al langer naar elkaar toe. Xi Jinpings eerste internationale bezoek was aan Poetin en in 2014 kondigde die laatste een ‘pivot to Asia’ aan, een draai naar Azië. De realiteit is dat de door de Verenigde Staten geleide wereldorde de grootste geopolitieke uitdaging voor beide landen is. Beide landen zijn sterk genoeg om zich daartegen te verzetten, maar zijn op zichzelf geen gelijke van de VS. Die logica drijft ze in elkaars armen en omdat het voor hen om de grootste dreiging gaat, zal geen sanctie of toenadering die verbinding ondermijnen.
Energie
Maar de situatie is veel complexer. Want China en Rusland hebben ook de nodige onderlinge spanningen.
Neem de samenwerking op het gebied van energie. Op het eerste gezicht is het logisch dat energiegigant Rusland leverancier is van het energiehongerige China. Tegelijkertijd hebben beide landen grote energiecontracten met andere landen en botsen zij onderling over de prijs van energie. Rusland is de laatste jaren gedwongen om te tonen dat het economische partners heeft en deed daarvoor belangrijke concessies in prijs aan China. Veel met bravoure aangekondigde projecten gaan ook niet door. Na energie is hout het belangrijkste exportproduct van Rusland naar China. Ondanks grote ambities is er economisch niet veel samenwerking tussen de landen op meer geavanceerde terreinen.
Echte spanning is er rond landen in de regio. Rusland beschouwt voormalige Sovjet-republieken zoals in Centraal-Azië als zijn ‘near abroad’. In de loop der jaren heeft China echter sterke banden met die landen ontwikkeld en heeft het pijpleidingen naar de regio aangelegd. Rusland verliest hier invloed aan China.
Dat geldt ook voor Oekraïne. China koopt veel voedsel van het land en wilde een aantal jaar geleden een Oekraïens defensiebedrijf overnemen. Dat is door de VS verhinderd, maar het was ook voor Rusland een problematische deal.
Wat zit er achter deze spanningen? De uiteindelijke bron daarvoor is simpel. Het gaat hier om twee grote en sterke staten die aan elkaar grenzen. Macht en expansie van de een is daarmee direct een probleem voor de ander.De onderlinge spanningen reiken zelfs tot aan het grondgebied van de twee landen. In de negentiende eeuw veroverde Rusland land in Azië, in een tijd dat China verzwakt was. Veel Chinezen beschouwen delen van Rusland als Chinees. Chinese migranten en bedrijven zijn al erg actief zijn in Aziatisch Rusland, wat daar weer tot ‘sinofobie’ leidt.
Op voet van oorlog
Hun relatie is daarom afhankelijk van hun onderlinge machtsverhoudingen. Die relatie was goed in de jaren vijftig omdat de Chinese Communistische Partij net aan de macht was gekomen in het land en het had hulp nodig van Sovjet-broeders. Toen de verhoudingen veranderden, werd de relatie slechter. Zo slecht zelfs dat de twee landen in de Koude Oorlog op voet van oorlog met elkaar stonden en in de jaren zeventig Henry Kissinger en Richard Nixon China uit de invloedssfeer van Moskou wisten los te maken.
In zekere zin lijkt de huidige situatie op die van de jaren vijftig, maar dan omgekeerd. Nu is het Rusland dat sinds de dramatische jaren negentig aan het opklimmen is en China hulp kan bieden. Maar naarmate beide landen zich verder ontwikkelen, zullen de onderlinge spanningen ook weer verder toenemen.
Dat is nu al zichtbaar. Om de machtsongelijkheid met China in evenwicht te brengen, ontwikkelt Rusland sterkere banden met landen in de regio waarmee China op gespannen voet staat. Rusland verkoopt bijvoorbeeld meer wapens aan India dan aan China. Met Japan ontwikkelt Rusland een energie-infrastructuur om niet te afhankelijk van China te worden. En met Vietnam, China’s sterkste opponent in Zuidoost-Azië, werkt Rusland ook steeds meer samen.
Op de lange termijn zullen de twee landen verder uit elkaar groeien. Mogelijk biedt dat ons ooit de kans om de zwakste van de twee, nu Rusland, los te maken van China, zoals in de jaren zeventig gebeurde. Maar daar is nog lang geen sprake van.
Sancties
Op de korte termijn moeten we ons bewust zijn van de onderlinge spanningen en daarop inspelen. Om de relatie met Europa niet te verslechteren wilde China Oekraïne niet in de recente verklaring opnemen. De VS en de EU doen er verstandig aan om in te spelen op deze grens aan Chinese steun voor Rusland. Dat kan door duidelijk te maken dat er sancties op China komen als het rode lijnen in de steun aan Rusland overschrijdt. Ook kunnen de onderlinge spanningen vergroot worden. Door bijvoorbeeld in de voormalige Sovjet-regio samenwerking met China voor te stellen en zo druk op Rusland te zetten.
Rusland en China presenteren zich als partners. Maar een Sino-Russisch blok hoeven we niet te vrezen. En dat biedt mogelijkheden in deze gevaarlijke tijd.