Haal zelforganiserende burgers uit de schaduweconomie.
Hotels voeren strijd met platformen als Airbnb.nl. Daarop kunnen burgers hun woning aan toeristen verhuren. Valse concurrentie, zeggen de hotels. Dit lijkt een geïsoleerd fenomeen, maar het wijst op een economische revolutie. Via ict verenigen deze burgers zich van onderop, ze ondermijnen de consumptie-economie en creëren een ‘verenigingseconomie’. Op huiskamerkantoor.nl kunnen zij hun woonkamers ook aan zzp’ers verhuren die vaak de kosten voor kantoorruimte niet kunnen opbrengen.
Soortgelijke sites zijn er voor goederen. De gemiddelde auto wordt één uur per dag gebruikt. Via SnappCar.nl of Toogethr.com kunnen auto’s en autoritten gedeeld worden. Maar denk ook aan de racefiets of de tent die zelden gebruikt worden, of het gereedschap dat na één klus in de kelder verdwijnt. Via Peerby.com kunnen we vragen wie ze in de buurt te leen heeft. Buiten het delen, ontstaat zo een Do it Yourself-beweging (DIY) waarbij burgers de rol van professionele organisaties overnemen.
Op het gebied van financiën zijn er uiteenlopende DIY’s. Via Zopa.com en Prosper.com geven burgers elkaar leningen, zodoende worden ze elkaars bankier. Op Kickstarter.com doen burgers aan crowdfunding, waardoor zij investeerders worden. Broodfonds.nl maakt het mogelijk dat zelfstandigen elkaar verzekeren voor arbeidsongeschiktheid, via een algemene digitale pot. Elkaar te eten geven kan ook, via Thuisafgehaald.nl: feitelijk worden buurtbewoners dan elkaars afhaalrestaurant. En denk eens aan de mensen die stroom uit hun zonnepanelen terugvoeren naar het netwerk: daarmee worden ze energieleverancier. Op dit soort peer-to-peer-platformen (P2P) groeien burgers uit tot elkaars agent, leraar, dokter of verzorger. Via PatientsLikeMe.com kunnen lotgenoten elkaar adviseren. Op WeHelpen.nl worden zorgvrijwilligers geregeld. In de toekomst zal 3D-printing burgers de mogelijkheid geven goederen te produceren.
In deze sfeer is ook collectief inkopen in opmars. Normaal gesproken onderhandelen we als individu met een bedrijf. Internet geeft ons nu de mogelijkheid onze onderhandelingspositie te versterken door gezamenlijk in te kopen. Zoncollectief.nl voor energie, Cowpool.org voor het inkopen van vlees: direct bij de boer. En buurtbewoners die gezamenlijk zaken doen met aannemers en meubelzaken. Grote uitgaven, zoals auto’s, zouden zelfs nationaal georganiseerd kunnen worden, waardoor we niet individueel met de dealer, maar collectief met de fabrikant onderhandelen.
Goederen delen, DIY-initiatieven en collectief inkopen zijn evenals online veilingen, ecommerce, ratings en reviews middelen om een ander soort economie te creëren. Als we deze veelheid van vaak kleine initiatieven in beschouwing nemen, zien we een patroon waarin de consumptie-economie ondermijnd wordt: privébezit maakt plaats voor gedeelde goederen, anonieme massamarkten maken plaats voor gepersonaliseerde markten en in plaats van de passieve consument komt een burger die onderdeel is van het productieproces.
We kunnen dit een ‘verenigingseconomie’ noemen, omdat het een economie is waar mensen lid van willen zijn. Er spreekt een behoefte naar collectiviteit uit die niet exclusief of hiërarchisch is zoals nationaliteit, religie of ideologie. Verenigingen zijn open en bestaan bij de gratie van toewijding. Opvallend dat er in Nederland vele initiatieven zijn. De organisatie van onderop sluit blijkbaar aan bij het polderen. De initiatieven blijven echter klein omdat de verenigingseconomie vele onzekerheden kent. Als consumenten zich als producenten gaan gedragen, vallen zij dan ook onder dezelfde wetgeving? Als ik energie aan het netwerk lever, ben ik dan btw-plichtig? Als ik mijn huis verhuur, moet ik dan net als een hotel toeristenbelasting betalen? Wie is er aansprakelijk als een ander een ongeluk krijgt met mijn gereedschap of auto? Ook zorgt de verenigingseconomie voor onzekerheid bij traditionele bedrijven. Het delen van goederen kan tot uitval van vraag leiden. Autodeelplatform Zipcar.com beweert dat één gedeelde auto vijftien privéauto’s vervangt. Wat betekent dit voor autofabrikanten? Dat collectieve inkopen kan winstmarges onder druk zetten.
Het vergt collectieve actie om deze onzekerheden het hoofd te bieden. Verzekeraars kunnen helpen om risico’s te reduceren, en overheden om met beleid hierop te anticiperen. Zij moeten voorkomen dat deze initiatieven in de schaduweconomie belanden. In een aantal steden is er namelijk al juridische actie tegen Airbnb.nl, het zou valse concurrentie zijn met hotels die aan strenge wetten moeten voldoen. Amsterdam klaagt ondertussen over belastingontduiking en woningcorporaties sturen detectives op Airbnb-verhuurders af.
Het kan anders. In Californië heeft de wetgever een nieuwe categorie voor autodeelplatformen, waardoor de sector een enorme impuls kreeg. Onze overheid kan hier een voorbeeld aan nemen. De veelvoud aan Nederlandse initiatieven smeekt om ruggesteun. Nederland kan uitgroeien tot gidsland in verenigingseconomie.
(Geschreven met Frank Botman, vermogensbeheerder en directeur van Dasym Investment Strategies).