De casus Wit-Rusland lijkt verrassend helder en eenduidig. De kwestie voelt als een echo van de Koude Oorlog, inclusief de toenmalige helderheid over vijanden en economische verhoudingen. Niet voor niets wordt Loekasjenko ‘de laatste dictator van Europa’ genoemd, een term die een zekere nostalgie naar een zwart-wit wereld verraadt.

Ook de oplossing lijkt voor de hand te liggen. Direct na de ontvoering van journalist en activist Roman Pratasevitsj en zijn vriendin Sofia Sapega eiste de EU eenduidige sancties. Dergelijke eenduidigheid is de laatste tijd zeldzaam op het internationale toneel. Wat onderscheidt deze kwestie?

Loekasjenko ontkent niet dat hij achter deze daad zit. Vergelijk dat eens met de vergiftiging van de Russische dubbelspion Sergei Skripal in het Verenigd Koninkrijk of de aanslagen op Iraanse dissidenten in Europa.

De toedracht is deze keer helder. Hoe anders is dat bijvoorbeeld in het huidige conflict tussen Tsjechië en Rusland over vermeende betrokkenheid van Russische inlichtingendiensten bij een explosie in 2014.

Er staan geen grote economische belangen op het spel. Dit in tegenstelling tot de botsing tussen de EU en China over schending van de mensenrechten, waardoor het Europese parlement de ratificatie van een investeringsakkoord met China heeft bevroren. Of denk aan de grote economische belangen rondom Nord Stream 2, de gaspijpleiding van Rusland naar Duitsland.

Maar een simpele voorstelling van zaken is problematisch. Wij leven immers in een ambigue wereldorde – en die vraagt om meer dan sancties en verontwaardiging. Het heeft geen zin op de val van een metaforische muur te hopen. Zelfs als de Wit-Russische protestbeweging sterk was, zou Rusland nooit een pro-westers democratisch regime in Wit-Rusland accepteren. Toen dat dreigde te gebeuren in Oekraïne in 2014, greep Rusland in, wat leidde tot een nog altijd voortdurend, bloedig conflict. Op een revolutie in Wit-Rusland zal Moskou niet milder reageren. Bovendien zorgen sancties ervoor dat de invloed van Rusland op Wit-Rusland groeit. Verder geïsoleerd door het Westen, wordt het land vaster in de greep van het Kremlin gedrukt.

Willen we echt iets bereiken, dan moeten we het spel van een ambigue wereldorde leren spelen. Hoe zou dat eruit kunnen zien?

Poetin plezieren

Stel nu dat de EU publiekelijk Rusland zou benaderen voor een top over het toekomstig leiderschap van Wit-Rusland. Zou Rusland daarop ingaan? Onwaarschijnlijk. Maar de erkenning van Russische invloed zal Poetin een plezier doen en hem wellicht doen nadenken over een vervanging van Loekasjenko. Die vervanger zou uiteraard pro-Russisch zijn, maar wellicht minder omstreden en repressief.

Zelfs als Poetin dit idee niet serieus overweegt, kan het alsnog effect hebben. Want alleen al de mogelijkheid dat Poetin dit zou kunnen overwegen, kan de paranoïa van Loekasjenko voeden. Loekasjenko, die nu aan Rusland is overgeleverd, maakt zich al jaren zorgen over de grip die Rusland op zijn regime heeft. Die paranoïa kan wellicht tot concessies aan het Westen leiden.

Om nog wat meer druk op Rusland te zetten zou de EU de onderhandelingen over Nord Stream 2 aan verbetering van de situatie in Wit-Rusland kunnen koppelen.

En deze week kwam er nog een andere opening voor de EU aan het licht. Een paar dagen geleden waarschuwde de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov Turkije over de nauwere samenwerking van dat land met Oekraïne rondom de Krim. Wat als wij die samenwerking zouden steunen?

Naast de Krim zijn er meer punten van frictie tussen Rusland en Turkije, en dat is interessant. In plaats van op deze kwesties in te spelen heeft de EU de afgelopen jaren vooral op een botsing met beide landen tegelijkertijd aangestuurd. Daardoor heeft ze de onderlinge rivalen naar elkaar toe geduwd. En dat heeft ons niet veel opgeleverd.

Dit is de crux. Tijdens de Koude Oorlog waren de allianties helder en verdienden vijanden eenduidig afkeuring. Ook nu zijn verontwaardiging en sancties richting Wit-Rusland terecht. Tegelijk zijn het makkelijke reacties. Willen we echt iets veranderen, dan zullen we minder zwart-wit moeten denken. Dan moeten we bijvoorbeeld leren om het ene problematische regime tegen het andere uit te spelen. Het is moeilijk dat grijze domein te betreden, maar het is wel nodig in deze ambigue wereldorde. Zelfs als het om zoiets eenduidigs als de laatste dictator van Europa gaat.