‘Hoe slecht waren de Academy Awards? De winnaar is een Zuid-Koreaanse film! Waar gaat dat in godsnaam over?” Aldus Donald Trump afgelopen vrijdag over Parasite, nadat die de Oscar voor beste film had gewonnen. Trumps probleem was dat de film buitenlands was, want hij gaf meteen toe die zelf niet bekeken te hebben: „Was de film goed? Geen idee.” Toch zou de thematiek van deze film hem best kunnen interesseren.
Parasite gaat over ongelijkheid. Het toont de arme familie Kim die zich inwerkt als staf bij de rijke familie Park. Dat thema van boven en onder wordt op prachtige wijze in beeld gebracht met de tegenstelling tussen villa’s in de heuvels en de sloppenwijken dichtbij het riool, de familie Kim die als ze naar huis gaat continu aan het afdalen is en de centrale rol van een ondergrondse schuilkelder onder de villa.
Wat deze film echter zo bijzonder maakt is hoe de relatie tussen boven- en de onderklasse wordt neergezet. De familie Park is namelijk allerminst gemeen of onderdrukkend. De familieleden zijn aardig en gedurende de film worden zij voortdurend bespeeld door de capabele oplichtersfamilie Kim.
Toch is er wel degelijk sprake van onrecht en onderdrukking. Dat zien we vooral in de rol die stank in de film speelt. Om de Kims heen hangt een luchtje waar de Parks niet goed tegen kunnen. Vlak voor de dramatische eindscène merkt de vader, die chauffeur is, op dat de vrouw des huizes het raam opendoet voor frisse lucht. In de eindscène draait de vader door wanneer hij de heer des huizes zijn neus ziet ophalen voor een andere arme man.
Tegen deze subtiele vorm van uitsluiting komen de armen op gewelddadige wijze in opstand. Ze leven in dezelfde wereld als de rijken en kunnen zich er zelfs best goed in staande houden, maar toch zullen ze er nooit bij horen. Ze kunnen hun uiterlijk nog zo goed aanpassen, maar de stank zit van binnen en die kunnen ze niet verbloemen.
Parasite doet denken aan die andere recente spraakmakende film over ongelijkheid, Joker. Het geweld dat de hoofdrolspeler, Joaquin Phoenix, daar wordt aangedaan is veel minder subtiel. Hij speelt een sociaal zwak persoon die met zijn moeder samenwoont en gaandeweg wordt beroofd, bedreigd en in de val gelokt. Ook deze film lijkt ons iets te zeggen over onrecht in onze tijd. Contrasteer de film namelijk met die eerdere Joker, uit 2008 in The Dark Knight, briljant vertolkt door Heath Ledger. Die film toonde al een harde ongelijke wereld, maar het onrecht en geweld kwamen daar van buiten de samenleving. Ledgers Joker was een gewiekst en kwaadaardig karakter achter wiens masker we niet konden kijken. Hij belichaamde het gevaar dat toen gevreesd werd van radicalen met snode plannen. Denk aan het type Osama bin Laden en Anders Breivik. Mensen met uitgebreide manifesten en aanvalsplannen. Zou het kunnen dat de recente Joker ons nu op een ander soort gevaar wijst?
Die indruk kreeg ik in ieder geval toen ik het YouTubefilmpje zag van de dader van de aanslagen in Hanau die vervolgens zijn moeder en zichzelf doodschoot. Zonder zijn achtergrond te kennen, oogde hij in dat filmpje in ieder geval niet als een klassieke neonazi. Hij leek op een Joker, maar niet van het type 2008 – de leugenachtige terrorist met meerdere gezichten – maar een Joker anno 2020, iemand die elk contact met de werkelijkheid is kwijtgeraakt. Een verward ogende man namelijk met samenzweringstheorieën over kindermishandeling, geheime diensten en omvolking.
Misschien is dit waarom films als Parasite en Joker zo’n gevoelige snaar raken. Ze tonen ons een subtiele vorm van gevaar die veel dichter op de huid zit dan de kwaadaardige karakters met snode plannen.
Ze tonen een glamoureuze wereld met subtiele mechanismen van uitsluiting. Waarin mensen die heel normaal ogen in een totaal andere wereld blijken te leven en vervolgens doordraaien. Een geweld dat niet komt van duidelijk kwaadaardige monsters, maar van relatief normaal ogende mensen die gewelddadig worden. Een kwaad dat we minder gemakkelijk van ons af kunnen schuiven.
Het ongemakkelijke van beide films is dat ze ons wijzen op het kleine en grote geweld dat onder het ogenschijnlijk normale kan sluimeren. Dat is de universele boodschap van Parasite die ons ook iets leert over hedendaags Amerika en de achterban van Trump. Maar door de film als Koreaans af te doen, kan ook hij daar zijn neus voor ophalen.