Globalisering

“Het tijdperk van de gemakkelijke globalisering is voorbij”

Op de vooravond van de Amerikaanse verkiezingen een scenario over Donald Trump als Amerikaanse president toen het nog waarschijnlijk leek dat Hillary Clinton de verkiezingen zou winnen

Donald Trump in het Witte Huis?
GLAZEN BOL
De kans dat Donald Trump de 45ste president van de Verenigde Staten wordt, lijkt klein. Peilingen zetten hem op verlies tegen Hillary Clinton. Maar die peilingen zeiden ook dat er geen Brexit zou komen. Wat gaan we meemaken onder president Trump? Zes specialisten op het gebied van economie, bestuurskunde, filosofie, IT, innovatie en cultuur kijken met het AD in een glazen bol.

Donald wordt een populaire president (voor sommigen)
Stelt u zich het beeld eens voor van een lange rij wachtende mensen voor de deur van de American Dream. Ze willen dolgraag naar binnen en ze vinden dat ze dat als hardwerkende burgers ook verdiend hebben, maar er zijn steeds figuren die voordringen. Om gek van te worden! En van de regering horen ze dat ze ook nog eens medelijden moeten hebben met al die voordringers.

President Donald Trump geeft de wachtenden hun gevoel van eigenwaarde terug. Dat waren ze verloren door de globalisering, of door hun onvermogen mee te komen in een steeds ingewikkelder economie. Van de Democraten moesten ze het niet hebben, die waren vooral bezorgd om vrouwen, minderheden en homo’s.

Trump doet niet aan genuanceerde beleidsvoornemens, maar praat in termen van deals: wie gaat wat betalen? Hij geeft veel mensen het gevoel dat zij nu aan de beurt zijn. Of ze er echt op vooruit gaan, komt later wel. Hij had een voorganger in de Nederlandse politicus ‘Boer’ Koekoek, die zei: ,,Meneer de voorzitter, u noemt allemaal cijfers, maar zullen we het nu eens hebben over de feiten?”

Trump wil de president zijn van de grote blanke middenklasse. Andere groepen, zoals de zwarten, hebben weinig van hem te verwachten als het gaat om bijvoorbeeld de aanpak van politiegeweld. Boze zwarten, al dan niet verenigd in #blacklivesmatter, zijn al in actie gekomen. Wat dat betreft gaan we terug naar de jaren 60 met hun bloedige confrontaties tussen de blanke overheid en zwarte burger.

Er gaat een muur komen op de grens met Mexico. Illegalen worden beslist buitengezet. Trumps ultrarechtse achterban gaat hem zeker aan zijn harde beloften houden. De miljoenen latino’s, legaal én illegaal, zullen dit niet zomaar laten gebeuren. #latinolivesmatter is slechts een kwestie van tijd.

Bye bye centrale overheid, anderen grijpen hun kans
Silicon Valley en Wall Street gaan hun eigen plan trekken. Niet alleen omdat ze regelmatig door president Trump zijn bespot, maar ook omdat die zich vooral richt op het thuispubliek. Hun speelveld is natuurlijk veel groter, het omvat de hele wereld. IT-concerns en banken gaan daarom zelf handelsverdragen sluiten met landen en buiten het democratische systeem eigen oplossingen bedenken in naam van een ‘stabiel en geloofwaardig Amerika’.

Waar de overheid afhaakt, zal het niemand verbazen dat de Googles en de Facebooks openbare taken naar zich toe gaan trekken. Geld genoeg, en de burgers zijn tenslotte ook hun klanten. Ze gaan ziekenhuizen bouwen, scholen, misschien zelfs wijken of steden. Dit kan de opmaat zijn voor een veel losser Amerika, waarin delen van het land nog meer hun eigen koers varen. De burgemeester van New York doet gewoon rechtstreeks zaken met de burgemeester van Peking, omdat ze voor vergelijkbare problemen staan.

Trump plaveit de weg voor een nieuw soort president. Misschien wel Mark Zuckerberg, de baas van Facebook, of Elon Musk van Tesla. Maar mocht er iets faliekant misgaan onder het regime van Trump (een nieuwe crisis, een grote aanslag), dan zal de reflex zijn om terug te keren naar het vertrouwde systeem. Dit effent het pad voor Michelle Obama, die als First Lady zo veel indruk maakte.

Rusland, China en Turkije zoeken de grenzen op
Amerika is niet meer vanzelfsprekend de sheriff die de hele wereld in de gaten houdt. En mocht het toch nodig zijn, dan moeten de bondgenoten niet alleen de portemonnee trekken, maar ook zelf een grotere rol spelen. In Europa betekent dit dat Duitsland militair gezien meer de handen uit de mouwen moet steken.

Ook Nederland moet meer aan defensie uitgeven en een groter leger optuigen. Niet meer geremd door de dreiging van Amerikaanse actie zal Rusland, nog meer dan nu, kijken hoever het kan gaan: niet alleen in Oekraïne, maar ook in de Baltische staten en de rest van Oost-Europa. Ook China, Turkije en India gaan de grenzen opzoeken. In Azië wordt het daardoor spannender, omdat Japan en Zuid-Korea zonder de steun van de VS zelf meer het heft in handen moeten nemen.

Wel worden er extra stappen gezet in de strijd tegen de radicale islam. De presidenten Trump en Poetin zien die als de grootste dreiging. IS wordt verslagen, maar, helaas, de terreur blijft. Door zijn anti-moslimretoriek heeft Trump de Amerika-haat weer aangewakkerd. Hij wordt de President van het Kwaad.

In het hindoeïstische India, over niet al te lange tijd het land met de meeste inwoners, zien ze dat dan weer als een voordeel. Met het aantreden van Trump zien de nationalisten daar hun gebeden verhoord. De spanning tussen hindoes en moslims in die regio gaat toenemen.

De relatie met China wordt nog complexer. Economisch gezien is het, samen met Mexico, de gebeten hond. ,,Zij hebben onze banen afgepakt”, heeft Trump al vaak geroepen. De import uit beide landen zal vanwege de enorme importtarieven die de VS gaat opleggen, drastisch teruglopen. Op een heel ander gebied ziet Peking president Trump stiekem wél graag komen. Hij legt namelijk veel minder dan Hillary Clinton de nadruk op ‘westerse’ waarden als rechten voor vrouwen en minderheden.

Het Nederlandse leger werkt al goed samen met het Duitse, ziet minister van Defensie Hennis (r).
Het Nederlandse leger werkt al goed samen met het Duitse, ziet minister van Defensie Hennis (r). © anp
Vrijblijvende kritiek wijkt voor zakelijke verhouding
Ons gevoel bij Amerika gaat niet veranderen. Daarvoor zijn we cultureel gezien te zeer met elkaar verweven. Wel gaan we ons minder veilig voelen. President Trump heeft immers te kennen gegeven dat zelfs zijn historische bondgenoten niet meer automatisch op hem kunnen rekenen. We zullen dus nieuwe allianties moeten zoeken, of bestaande allianties versterken.

Misschien komt dat Europese leger er nu eens een keer of wordt het buitenlands beleid van de Europese Unie een stuk krachtdadiger. Tegelijkertijd moeten we oppassen dat we niet te moeilijk gaan doen over Amerikaanse handelseisen.

Vroeger konden we vrijblijvend kritiek hebben op de VS (we wisten dat ze toch wel onze vrienden zouden blijven), nu zijn de verhoudingen zakelijker. En indien nodig zal Washington zijn militaire steun duur verkopen.

De term ‘presidentieel’ krijgt een andere lading
President Trump gaat zijn toon niet matigen als hij in het Witte Huis zit. Hij is wie hij is. En er zijn er meer zoals hij: uitgesproken leiders, autoritair en zeer gesteld op law and order. Diplomatieke woordenwisselingen worden venijniger.

Als de Filipijnse president Rodrigo Duterte het waagt hem een ‘hoerenzoon’ te noemen, zal Trump er dubbel en dwars overheen gaan, en niet minzaam zijn schouders ophalen zoals Obama deed toen hem dat overkwam. Dat kan tot explosieve situaties leiden.

Aan de andere kant: waarom zouden types als Trump, Poetin, Duterte en de Turkse president Recep Tayyip Erdogan elkaar niet kunnen vinden in hun gedrag en ambities? Het is nu al geen geheim dat Donald en Vladimir elkaar best liggen.

Freedomlab
De groep jonge denkers met wie we samenwerkten, is verbonden aan het Amsterdamse Freedomlab. Dat is een denktank die organisaties helpt allerlei maatschappelijke ontwikkelingen te onderzoeken. Ze houden periodieke brainstormsessies waarin ze op creatieve wijze ‘wat-als’-scenario’s onderzoeken. We spraken met Alexander van Wijnen (bestuurskunde), Jelle van Baardewijk (cultuurfilosofie), Pim Korsten (economie), Haroon Sheikh (politicologie), Arief Hühn (technologie) en Sjoerd Bakker (innovatie).

AD ‘Donald Trump in het Witte Huis’ Meer lezen »

Tijdens het Atlantische tijdperk ‘ontdekte’ Europa de wereld en vulde de kaart in vanuit zijn perspectief. Europa was het centrum en van daaruit werd de periferie gedefinieerd. Wereldwijd gebruiken wij allemaal nog steeds deze kaart. Stel je een kaart voor waarop China in het midden staat. De VS wordt dan opeens een oosters land en Europa schuift op naar de periferie in het westen.

Wanneer we ons zo’n kaart voorstellen, voelen we dat er meteen een ander politiek perspectief opkomt. Dat is ook logisch. In een wereld die rond is, bestaan oost en west niet. Het zijn relatieve termen, die afhangen van ons oriëntatiepunt. Daarnaast is er een diepere politieke betekenis van de kaart.

Oost en west zijn niet slechts relatieve termen, het zijn termen die beladen zijn met betekenis. Met die termen plaatst een gemeenschap zich niet alleen in de fysieke ruimte, maar ook in een mentale of geestelijke ruimte: waar horen wij bij? Met wie hebben we affiniteit? Waar lopen onze grenzen? Welke kant kijken we op? Niet voor niets hangt het woord ‘oriënteren’ samen met ‘Orient’.

Ik heb veel gereisd over de Euraziatische vlakte op onderzoek naar de wijze waarop mensen zich oriënteren. Ik heb lokale bronnen gezocht die afwijken van het heersende discours over globale verhoudingen en ze in een historische context geplaatst. In de loop van mijn onderzoek werd duidelijk hoe de termen ‘Oost’ en ‘West’ verschillend worden gebruikt en steeds samenhangen met de geestelijke oriëntatie van een gemeenschap.

Voor Duitsland representeren de Atlantische machten het Westen: de Verenigde Staten, Engeland, Frankrijk. Als het naoorlogse West-Duitsland maakte het zelf onomstotelijk deel uit van dat kamp en van daaruit bedreef het Ostpolitik richting de DDR en andere landen van het Warschaupact. Het Westen staat er voor vooruitgang en welvaart, maar mist bezieling, in de woorden van Duitse denkers en dichters als Rainer Maria Rilke, Thomas Mann, Hermann Hesse en Arthur Schopenhauer.

Oost en West hebben een explosieve betekenis in Oost-Europa. Op de Balkan bijvoorbeeld definiëren landen zichzelf als het laatste bastion van het Westen, waarachter het Oosten begint dat barbaars, vreemd en onderontwikkeld is. Volgens Slavoj Žižek meende Slovenië meer bij Centraal-Europa te horen, verdedigden Kroaten katholiek Europa en trokken orthodoxe Serviërs de grens tussen christenen en Bosnische moslims. De muren die nu in reactie op de vluchtelingencrisis in dit gebied worden gebouwd, maken van deze mentale grenzen tussen wie binnen hoort en wie buiten, een harde realiteit.

“De wereldkaart lijkt een neutraal object: er staan alleen feiten op, zoals de omtrek en de namen van landen, wateren en gebergten. Toch moeten we ons realiseren dat de kaart ten diepste iets politieks is.”

Net als voor Duitsland het geval was, loopt de grens tussen Oost en West voor Rusland door de eigen ziel heen. Hier betekent het Westen het Europese continent, waar leiders van Peter en Catharina de Grote tot Boris Jeltsin het land toe rekenden. Sinds het land expandeerde richting Siberië is het Oosten, de wereld van sjamanen en sprookjes, een onderdeel van het land geworden. Er woedt nu een strijd om de Russische ziel. Is zij westers, oosters of, een gedachte die aan kracht wint, de brug tussen beide?

In de twintigste eeuw rekende de Turkse ziel zich tot het Westen. Voor Atatürk was Turkije de oostgrens van het Westen. Dat is nu aan het veranderen. Het Ottomaanse verleden wordt geherwaardeerd en net als de andere landen meent Turkije de brug tussen Oost en West te zijn. Met de stad Istanboel, die zich op twee continenten bevindt, heeft Turkije een goede claim op die rol.

Iran heeft een van de oudste beschavingen ter wereld. Het westen was lange tijd waar de barbaren vandaan kwamen: de oude Grieken, Arabieren en Turken. Pas na Napoleon kwam een fascinatie met het westen op. ‘Westoxificatie’ heette dat in de twintigste eeuw. In reactie daarop volgde de Iraanse Revolutie, die het Westen als duivels bestempelde. Nu wordt langzaam gewerkt aan een meer evenwichtige dialoog, iets wat de eerdere president Khatami de ‘dialoog tussen beschavingen’ noemde.

Wat voor het oude Iran gold, gold nog sterker voor China: eeuwenlang was het de meest geavanceerde beschaving op aarde en zag het zichzelf omgeven door barbaren. China was het ‘rijk van het midden’ en kon maar moeilijk geloven dat het iets van het Westen kon leren. Die houding is het land duur komen te staan en leidde tot een eeuw van vernedering.

Het land deed experimenten met geïmporteerde westerse ideologieën, het republicanisme van Sun Yat-sen, het communisme van Mao Zedong en het kapitalisme van Deng Xiaoping. Nu China op het punt staat het Westen te evenaren, kijkt het niet meer met schaamte naar zijn verleden en hervindt het de trots in zijn oosterse traditie.

Zo zijn Oost en West dus niet slechts relatieve termen, maar ook beladen met emotionele betekenis. Ze zeggen iets over de oriëntatie van samenlevingen, hun geestelijke landkaart. Er vindt nu wereldwijd een grote verschuiving plaats. Langzaam vindt er in ‘het Oosten’ een emancipatie van de geest plaats. De laatste eeuwen is het Westen synoniem geworden met ontwikkeling, rationaliteit, macht en recht. Dat wierp een grote schaduw over de culturen van het Oosten. Ze kregen een minderwaardigheidscomplex en keken naar zichzelf door de ogen van het Westen en zijn waarden.

Nu de welvaart in de regio toeneemt, is dit aan het veranderen en dat vraagt een andere houding van ons. Het betekent, om met Nietzsche te spreken, dat wij zullen moeten leren om met zo veel mogelijk ogen de wereld in te kijken. In onze tijd van mediahypes, snelle oordelen en felle confrontatie wordt dat een van de belangrijkste deugden.

Het zal moeilijk voor ons zijn. We hebben vaak niet door hoezeer wij uitgaan van de superioriteit van onze eigen positie. Het is voor ons vanzelfsprekend om kritiek te uiten op de normen en de politiek van andere landen. Maar hoe vinden wij het als een Chinese of Turkse politicus kritische vragen stelt over onze maatschappelijke orde? Dat kunnen we ons maar moeilijk voorstellen en we zouden het afdoen als bemoeizucht. Toch doen wij hetzelfde met het grootste gemak richting anderen.

De laatste jaren hebben we hier in Nederland al enigszins mee te maken gehad. Met de eurocrisis stonden wij vooraan om hervormingen en bezuinigingen te eisen van Griekenland en andere Zuid-Europese landen. Maar toen Nederland de budgetregels dreigde te overtreden en Brussel ons op de vingers tikte, waren we verontwaardigd. Ons hoeft toch niks geleerd te worden?

Evenzo verdedigen wij gelijke behandeling en bestrijden wij discriminatie wereldwijd. Kritiek van de Verenigde Naties op onze traditie van Zwarte Piet kunnen wij echter maar moeilijk verdragen. Het gaat mij hier niet om wie gelijk heeft. Waar het om draait is dat wij ons slecht kunnen voorstellen dat er überhaupt een morele positie is van waaruit wij bekritiseerd kunnen worden. Wij discrimineren niet. Wij lopen niet achter, dat doen zij. Wij zijn de standaard.

In de toekomst zullen wij moeten leren dat die positie van morele superioriteit niet vanzelfsprekend is. Naarmate andere culturen zelfverzekerder worden, zullen zij ons ook meer ter verantwoording gaan roepen. Zonder anderen simpelweg gelijk te geven moeten we wel leren om hen serieus te nemen.

We zullen onze stereotypen van het Oosten moeten herzien. Die spelen volop in het debat omtrent de islam en onze angst voor de barbaarse horden van migranten. Met de opkomst van China komen ook de beelden van het ‘gele gevaar’ weer op, en die beelden moeten wij bestrijden als we op gelijkwaardige manier met anderen om willen gaan.

Brainwash.nl ‘Waarom de termen Oost en West iets zeggen over de oriëntatie van samenlevingen’ Meer lezen »

Younger people consider themselves citizens of the global village. At least this is how we generally view millennials the world over: they are postmaterialist, favor collaboration over competition, and are democratic, cosmopolitan, and progressive. But the truth about the world’s younger generations is more complicated. …

Foreign Affairs ‘Millennial Values: What the Young Want Around the World’Lees meer »

Foreign Affairs ‘Millennial Values: What the Young Want Around the World’ Meer lezen »

Terug naar de oude grenzen van de natiestaat of zelfs de regio, of vooruit naar meer supranationaal gezag. Het is een vals dilemma, want globalisering en behoud van eigen identiteit en traditie staan niet noodzakelijk op gespannen voet met elkaar. Ze kunnen zelfs complementair zijn. Dat geldt zowel voor het Westen als voor het Oosten. Als we in Europa en bij internationale handelsakkoorden meer ruimte geven aan lokale diversiteit, hoeven globalisering en identiteit niet op gespannen voet met elkaar te staan. …

Lokale tradities in de global villageLees meer »

Lokale tradities in de global village Meer lezen »

Vijf jaar geleden begon de Arabische Lente. Inmiddels staan Syrië, Irak en Libië in brand. Tunesië en Egypte wankelen. Europa is bang voor vluchtelingen en terreuraanslagen. En toch is die Arabische Lente iets positiefs, zegt politicoloog en filosoof Haroon Sheikh.

Bob van Huët 01-02-16, 15:25 Laatste update: 18:23
Kijkend naar het dagelijkse nieuws zullen weinig mensen het met u eens zijn dat de Arabische Lente ook maar iets goeds in gang heeft gezet.
Los van de bestuurlij­ke problemen in al die Arabische landen zoeken de grote spelers nu de grenzen van hun invloeds­sfe­ren op

Haroon Sheikh
,,Dat snap ik. Toen het begon waren er ook niet-realistische en overspannen verwachtingen in het Westen. Wat in Tunesië begon en daarna oversloeg naar de rest van de Arabische wereld hebben we meteen vergeleken met hoe Oost-Europa zich losmaakte van het communisme, in 1989. Dit ligt gecompliceerder om tal van redenen. Noem alleen al het regionaal krachtenspel tussen Iran, Saoedi-Arabië, Iran en ook de Koerden, en de VS die zich langzaam terugtrekt uit de regio. Los van de bestuurlijke problemen in al die Arabische landen zoeken de grote spelers nu de grenzen van hun invloedssferen op, bijvoorbeeld door de oorlog in andere landen te financieren. Ook daarover moeten nu afspraken worden gemaakt. Hoe moeilijk dat is, zie je aan de onderhandelingen over Syrië. En onder dat alles ligt een noodzakelijk democratiseringsproces dat een langere duur heeft. Dit is niet binnen 10 jaar opgelost.”

Maar zelfs Tunesië, lang het hoopvolle voorbeeld op de weg naar Arabische democratie, dreigt nu weer om te vallen.
,,Dat valt wel mee. Ze hebben daar een tijd lang een oppositiepartij aan de macht gehad. Nu is er vooral een lokaal conflict van werkloze jongeren. Er zijn protesten. Maar dat is nu juist de kracht van democratie. Dat daar ruimte voor is. In het vorige systeem bestond dat niet. Protest is ook een teken van betrokkenheid van de burgers. Democratie moet je ook echt oefenen. Kijk naar Portugal en Spanje in de jaren ’70 toen daar de dictatuur viel. Jaren later heeft het leger in Spanje alsnog geprobeerd een staatsgreep te plegen. Deze terugval zie je nu ook in de Arabische landen. Onontkoombaar. Zeker in landen waar het vorige regime heel repressief was, zoals Syrië, Libië en Egypte, zal het extra moeilijk zijn democratische instituten op te bouwen.”

Oefening baart kunst. Maar we moeten wel heel veel geduld hebben, zegt u?
Als een volk de straat opgaat en voor zijn rechten opkomt, is dat als zodanig een positieve ontwikke­ling

,,En realistisch zijn. Vraag je ook eens af: zijn er alternatieven geweest? Het Westen heeft de laatste jaren van alles geprobeerd. De Tunesische president Ben Ali hebben we te laat laten vallen, Egypte hebben we te lang met rust gelaten, in Syrië hebben we oppositiepartijen gesteund, in Libië hebben we Khadaffi actief afgezet. Nu denken we eraan om Assad dan misschien toch te tolereren in Syrië. Echt, we hebben van alles geprobeerd en de uitkomst was niet heel verschillend. Als een volk de straat opgaat en voor zijn rechten opkomt, is dat als zodanig een positieve ontwikkeling. Eerst wordt de middenklasse geactiveerd, de professionals, de juristen, de zakenlieden durven op te staan. Dan komt de massa in beweging. Dat is op zichzelf positief, een proces van politieke ontwikkeling en vooruitgang. Op de lange termijn krijg je nieuwe politieke instituties en meer welvaart in die landen voor meer mensen, en dat is ook in ons belang.”

Lente staat voor een begin, iets dat opkomt en moet groeien. Zo ook in de Arabische wereld?
,,Zeker. Halverwege de 19de eeuw was het niet anders bij ons, in West-Europa. Ook toen gingen de mensen de straat op en waren er revoluties in Duitsland, Frankrijk en Oostenrijk. Er was armoede. Mensen trokken van het arme platteland naar de steden waar ze in krotten leefden. Het communisme kwam op en ook toen had je extremisten en terroristen. Het heeft decennia geduurd voordat dat evolueerde in de politieke partijen en vakbonden zoals we die nu kennen. Maar vergeet niet, ook hier ging dat gepaard met harde repressie, restauratie (de koning kwam terug) en her en der toch democratische openingen.”

Maar toen Europa soortgelijke ontwikkelingen doormaakte, hebben wij onze problemen toch niet geëxporteerd zoals de Arabieren dat nu doen?
,,Nou, we hebben Amerika gesticht. Onze vluchtelingen, dat waren de Italianen die niet aan het werk konden, de Ieren in de 19de eeuw, de Duitse en Nederlandse protestanten en daarvoor de Engelsen. Die hebben we allemaal laten gaan. Later hebben we in fases andere landen gekoloniseerd. Frankrijk nam Algerije in om daar hun eigen overschot aan mensen te plaatsen.”

Je liegt mensen voor als je zegt dat het probleem weg is door simpelweg de grenzen te sluiten en voor Nederland op te komen, zegt u?
Maar de kern is dat de boze burger al veel langer voelt dat hij niet in een systeem leeft dat voor hem zorgt

Haroon Sheikh: ‘Ja, er is hier boosheid om vluchtelingen, azc’s, terrorisme.’ © ANP
,,Ik pleit voor realisme. Niet voor idealisme. Het langetermijnplan namelijk dat de Arabische wereld in beweging is, moeten we realistisch verkopen. We kunnen niet terugdraaien wat er is gebeurd. Dit is een noodzakelijk proces in het Midden-Oosten en dat kunnen we begeleiden. Bijvoorbeeld door rechters te steunen, ambtenaren te scholen, politiemannen te trainen. Dat kunnen we goed. We kunnen helpen op een manier dat die wereld er echt beter uit gaat zien. Als we dat niet doen, lopen we het risico dat het erger wordt. Als we helpen is dat dus in ons eigen belang.”

,,Ja, er is hier boosheid om vluchtelingen, azc’s, terrorisme. Maar de kern is dat de boze burger al veel langer voelt dat hij niet in een systeem leeft dat voor hem zorgt. De machtigen van dit moment gaan hun eigen gang en zijn bezig zichzelf te verrijken. Of ze nou ergens een azc neerzetten of een bankencrisis veroorzaken waarvoor nooit iemand ter verantwoording is geroepen, maar waar de belastingbetaler wel voor opdraait. De politiek is druk met bonnetjes, maar vergeet dat veel mensen in Nederland het moeilijk hebben.”

,,Die boosheid kun je wegnemen met grote projecten die de levenskwaliteit van de burger echt omhoog brengen. Zet technologie in om de levenskwaliteit te vergroten: de zorg te verbeteren, het onderwijs betaalbaar te maken, die molensteen van de hypotheken weg te nemen. Dat is een positief verhaal dat gevestigde partijen kunnen verkopen. Dat vraagt wel van die partijen dat ze durven erkennen dat er fundamenteel iets is mis is met de organisatie van Nederland. Vervolgens kan er ook meer steun zijn voor het Arabische probleem. En dat zou uiteindelijk goed zijn voor onze economie.”

Algemeen Dagblad ‘De Arabische Lente is positief, ook voor ons’ Meer lezen »